Изменения естественного прироста населения в южной и юго-западной частях Балтийской Европы
DOI:
10.5922/2074-9848-2014-2-3
Ключевые слова
Балтийская Европа
естественный прирост и убыль населения
Аннотация
Анализируется естественное движение населения в 2002—2011 гг. в посткоммунистической части Балтийской Европы: земле Мекленбург — Передняя Померания (Германия), трех воеводствах Польши: Западно-Поморском, Поморском и Варминьско-Мазурском; Литве, Латвии, Эстонии и двух областях Российской Федерации — Калининградской и Ленинградской, а также в городе федерального значения Санкт-Петербурге. Автором использованы традиционные методы демографического анализа на материале данных национальных статистических служб и Евростата. Отмечено, что для всех исследуемых регионов характерна поздняя стадия модели демографического перехода (МДП). Ситуация в польской части выделенной территории неблагоприятна, как и в других перечисленных выше странах и регионах.
1. Ágh A. Processes of democratization in the East Central European and Balkan states: sovereignty-related conflicts in the context of Europeanization // Communist and Post-Communist Studies. 1999. Vol. 32. P. 263—279.
2. Anisiewicz R. Changes in fertility and nuptiality in the post-soviet part of Baltic Europe // The Geographical Aspects of the Transformation Process in Central and East-Central Europe / ed. T. Michalski. Gdynia ; Pelplin, 2006.P. 45—57.
3. Systemy polityczne Europy Środkowej i Wschodniej. Perspektywa porównawcza / ed. A. Antoszewski. Wrocław, 2006.
4. Demokracje Europy Środkowo-Wschodniej w perspektywie porównawczej /eds. A. Antoszewski, R. Herbut. Wrocław, 1997.
5. Bąk M. Europa Środkowa i Wschodnia wobec wyzwania transformacyjnego.Gdańsk, 2006.
6. Bauls A. Changes in the migration of the population in Latvia over 1991— 1996 // Ruchliwość przestrzenna ludności w okresie przemian ustrojowych / ed.D. Szymańska. Toruń, 1998. P. 165—170.
7. New Religions Phenomena in Central and Eastern Europe / ed. I. Borowik,G. Babiński. Kraków, 1997.
8. Cipko A. Razmyšleniâ o prirode i pričinah kraha postsovetskogo liberalizma //Vestnik Analityki. 2004. N 3(17). P. 4—24.
9. Cockerham W. C. Health lifestyles in Russia // Social Science & Medicine.2000. № 51. P. 1313—1324.
10. Europa Wschodnia — Ameryka Łacińska. Pozycja jednostki i system rządu /ed. K. Complak. Wrocław, 2002.
11. Cubbins L. A., Szaflarski M. Family effects on self-reported health among Russian wives and husbands // Social Science & Medicine. 2001. № 53. P. 1653—1666.
12. Dubauskas G. Euro Atlantic Integration and Foreign Banks in Transitional Economies // Tiltai. 2003. № 4 (25). P. 13—22.
13. European health for all database (HFA-DB) at World Health Organization Regional Office for Europe. URL: http://www.euro.who.int/en/home (дата обращения: 12.01.2014).
14. Eurostat database. URL: http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/eurostat/home/ (дата обращения: 12.01.2014).
15. Federal State Statistics Service Russian Federation database. URL:http://www.gks.ru/ (дата обращения: 12.01.2014).
16. Fiedorow G. M., Kornirjewiec W. S., Zwieriew J. M. Uwarunkowania fizycznogeograficzne o społeczno-ekonomiczne rozwoju Obwodu Kaliningradzkiego Federacji Rosyjskiej // Uwarunkowania rozwoju rosyjskiej i polskiej części Euroregionu„Bałtyk”. Published series: Regiony Nadmorskie. 13 / ed. G. M. Fiedorow.Gdynia ; Pelplin, 2007. P. 63—151.
17. Frejka T. Overview Chapter 5: Determinants of family formation and childbearing during the societal transition in Central and Eastern Europe // Demographic Research. 2008. Vol. 17. P. 139—170.
18. Górecka S. Demographic changes in the Central and East Europe on the turn of the 20th and 21th century // Bulletin of Geography (socio-economic series). 2006.N 6. P. 67—76.
19. Grzelak-Kostulska E., Hołowiecki M., Szymańska D. Permanent migrations in the period of constitutional transformations // Polish Population Review. 1998.№ 13. P. 87—92.
20. Gubrynowicz A. O Estonii i Łotwie nieortodoksyjnych uwag kilka //Międzynarodowy Przegląd Polityczny. 2005. № 12. P. 123—138
21. Heiland F. Trends in East-West German Migration from 1989 to 2002 //Demographic Research. 2004. Vol. 11. P. 173—194.
22. Nacjonalizm. Konflikty narodowościowe w Europie Środkowej i Wschodniej / ed. S. Helanrski. Toruń, 2001.
23. Hellwig Z. Zastosowanie metody taksonomicznej do typologicznego podziału krajów ze względu na poziom ich rozwoju oraz zasoby i strukturę wykwalifikowanych kadr // Przegląd Statystyczny. 1968. R. 15, z. 4. P. 307—327.
24. Jankevics J. Depopulation in Latvia // Polish Population Review. 1998.№ 13. Р. 11—19.
25. Jankevics J. Depopulation in Latvia // Ruchliwość przestrzenna ludności w okresie przemian ustrojowych / ed. D. Szymańska. Toruń, 1998. Р. 9—16.
26. Jankevics J. Change in the population of Latria due to migration // Procesy i formy ruchliwości przestrzennej ludności w okresie przemian ustrojowych /ed. D. Szymańska. Toruń, 2000. Р. 21—23.
27. Jankevics J. Demographical situation in Latria (according to the population census of the year 2000) // Biuletyn Geograficzny. № 1. 2002. Р. 44—48.
28. Katus K. Post-transitional fertility development: new perspectives introduced by Central and East European nations // Population in Central and Eastern Europe: Challenges and Opportunities. Statistical Publishing Establishment /eds. I. E. Kotowska, J. Jóźwiak. Warsaw, 2003. Р. 117—138.
29. Kõre J. Political system transformations and changes in population behavior case of migration behavior Estonian population // Procesy i formy ruchliwości przestrzennej ludności w okresie przemian ustrojowych / ed. D. Szymańska. Toruń, 2000. Р. 9—11.
30. Kuptsch Ch. The Economic Crisis and Labour Migration Policy in European Countries // Comparative Population Studies — Zeitschrift für Bevölkerungswissenschaft. 2012. Vol. 37, № 1—2. P. 15—32.
31. Maamägi A. Eesti võimaik rahvaarv ja vanuskoosseis aastani 2050 // Population prognosis and age distribution in Estonia, Rahvastik. 2005—2006. Population, Statistikaamet. Tallinn, 2007. P. 68—96.
32. Macura M., MacDonald A. L. Fertility and fertility regulation in Eastern Europe: from the socialist to the post-socialist era // Population in Central and Eastern Europe: Challenges and Opportunities. Statistical Publishing Establishment /eds. I. E. Kotowska, J. Jóźwiak. Warsaw, 2003. P. 35—90.
33. Michalski T. The main demographic and health problems of the former Soviet part of Baltic Europe // Baltic Europe on the Eve of Third Millenium. Published series: Coastal Regions 3 / ed. J. Wendt. Gdańsk, 2001. P. 113—119.
34. Michalski T. Procesy demograficzne w Europie Bałtyckiej w połowie lat dziewięćdziesiątych // Europa Bałtycka. Rozwój koncepcji. Opracowanie dedykowane Profesorowi Jerzemu Zaleskiemu w pięćdziesięciolecie pracy naukowej.Published series: Regiony Nadmorskie 2 / ed. M. Pacuk. Gdańsk, 2001.P. 83—92.
35. Michalski T. Changes in the Demographic and Health Situation Among Post-Communist Members of the European Union. Pelplin, 2005.
36. Michalski T. Sytuacja zdrowotna w europejskich krajach postkomunistycznych w dobie transformacji. Gdańsk, 2010.
37. Michalski T. Przemiany w liczbie ludności i ruchu rzeczywistym w Europie Środkowej i Środkowo-Wschodniej w okresie transformacji. Pelplin, 2012.
38. Michalski T. Przemiany w umieralności w Europie Środkowej i Środkowo-Wschodniej w okresie transformacji. Pelplin, 2012.
39. Mìhal`skì T. Depopulâcìâ w êwropejskih posktkomunìsitičnih deržawah âk plata za transformacìjnì procesi // Teoretičnì ta medologìčnì problemy suspil`noї geografìї. Zbìrnik naukowih prac po poŝanu Zasluženogo profesora L`wìwskogo nacìol`nogo unìwersitetu ìmenì Ìwana Franka Olega Ŝablìâ / ed. O. Ŝablìj. L`wìw,2007. P. 255—264.
40. Molodikova I. N., Nozdrina N. N. Migratory flows to Russia and their effect on the territorial distribution of the population // Procesy i formy ruchliwości przestrzennej ludności w okresie przemian ustrojowych / ed. D. Szymańska. Toruń, 2000. P. 71—76.
41. Moon G. Health Trends in Eastern Europe: a Comparative Analysis //Health, Environment and Development / ed. A. Vaishar. Brno, 1994. P. 61—79.
42. Muzlova G. D. Vnišnââ torgovlâ stran central´no-vostočnoj Europy: regional ´nye tendencji 1990-h godov // Izvestiâ Rosijskoj akademii nauk. Seriâ gegrafičeskaâ.2002. № 2. P. 63—70.
43. Nikolai S. Geography of modern population processes in Russia: main features, tendencies, problems // Polish Population Review. 1998. № 13.P. 19—32.
44. Palmowski T., Michalski T., Wendt J. Demographic problems of the Kaliningrad Oblast. // Conferinţa Ştiinţifică Internatională «Politici Economice de Integrare Europeană» (23—24 septembrie 2005). Chişinău, 2005. P. 230—233.
45. Philipov D., Kohler H.-P. Tempo Effects in the Fertility Decline in Eastern Europe: Evidence from Bulgaria, the Czech Republic, Hungary, Poland and Russia// European Journal of Population. 2001. Vol. 17. P. 37—60.
46. Pojaková D. Štrukturálne a prestorowé zmieny priemyslu pod vplyvom socioekonomickiej transformácie // Ročnik 32. Folia Geographica 3. FHPH PU.Prešov, 1999. P. 116—122.
47. Prognoza ludności na lata 2008—2035 / Departament Badań Demograficznych GUS. Warszawa, 2009. URL: http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/L_prognoza_ludnosci_na_lata2008_2035.pdf (дата обращения: 05.01. 2014).
48. Organizacje pozarządowe w krajach rozwijających się i Europie Wschodniej. Instytut Krajów Rozwijających się Wydział / ed. E. Puchnarewicz.Warszawa, 2003.
49. Radics Z. The change of external economic contacts in Central Europe between 1989 and 2003 in the respect of studying the CEFTA // Regional development in the Romanian-Hungarian cross-border space — from national to European perspective
/ eds. I. Süli-Zakar, I. Horga. Debrecen, 2006. Р. 137—142.
50. Rauglaudre P. de. Russophones in Latvia: a geopolitical approach // Multicultural Regions and Cities. Region and Regionalism / eds. M. Koter, K. Heffner.1999. № 4. P. 56—62.
51. Rudeliūnienė I. Moters vaidmens ir šeimos demografinės radios transformacija XX—XXI a. // Tiltai. 2003. № 4 (25). Р. 49—56.
52. Runge J. Metody badań w geografii społeczno-ekonomicznej — elementy metodologii, wybrane narzędzia badawcze. Katowice, 2006.
53. Rychtaříková J. In Eastern Europe experiencing a second demographic transition?// Geographica. 1999. №34(1). Р. 19—44.
54. Shokolnikov V. M., Corina G. A., Leon D. A. et al. Causes of the Russian Mortality: Evidence and Interpretation // World Development. 1998. № 26.Р. 1995—2011.
55. Sobotka T. Overview Chapter 6: The diverse faces of the Second Demographic Transition in Europe // Demographic Research. 2008. Vol. 19. P. 171—224.
56. Staşac M., Michalski T., Palmowski T. Przemiany umieralności w Europie Środkowej // Biuletyn Geograficzny. 2002. № 1. P. 23—33.
57. Swiaczny F. Demographic change in Germany and reversal of spatial ageing patterns // Baltic Region. 2010. № 4 (6). P. 37—47.
58. Vallin J., Andreev E., Meslé F. et al. Geographical diversity of cause-ofdeath patterns and trends in Russia // Demographic Research. 2005. Vol. 12.P. 232—380.
59. Wojnicki J. Kształtowanie systemów wielopartyjnych Europy Środkowowschodniej 1989—2000. Pułtusk, 2005.
60. Yemelyanova L. L. International cross-border migration in South-East Baltic: factors, structure, consequences // Baltic Region. 2010. № 4(6). P. 55—64.
2. Anisiewicz R. Changes in fertility and nuptiality in the post-soviet part of Baltic Europe // The Geographical Aspects of the Transformation Process in Central and East-Central Europe / ed. T. Michalski. Gdynia ; Pelplin, 2006.P. 45—57.
3. Systemy polityczne Europy Środkowej i Wschodniej. Perspektywa porównawcza / ed. A. Antoszewski. Wrocław, 2006.
4. Demokracje Europy Środkowo-Wschodniej w perspektywie porównawczej /eds. A. Antoszewski, R. Herbut. Wrocław, 1997.
5. Bąk M. Europa Środkowa i Wschodnia wobec wyzwania transformacyjnego.Gdańsk, 2006.
6. Bauls A. Changes in the migration of the population in Latvia over 1991— 1996 // Ruchliwość przestrzenna ludności w okresie przemian ustrojowych / ed.D. Szymańska. Toruń, 1998. P. 165—170.
7. New Religions Phenomena in Central and Eastern Europe / ed. I. Borowik,G. Babiński. Kraków, 1997.
8. Cipko A. Razmyšleniâ o prirode i pričinah kraha postsovetskogo liberalizma //Vestnik Analityki. 2004. N 3(17). P. 4—24.
9. Cockerham W. C. Health lifestyles in Russia // Social Science & Medicine.2000. № 51. P. 1313—1324.
10. Europa Wschodnia — Ameryka Łacińska. Pozycja jednostki i system rządu /ed. K. Complak. Wrocław, 2002.
11. Cubbins L. A., Szaflarski M. Family effects on self-reported health among Russian wives and husbands // Social Science & Medicine. 2001. № 53. P. 1653—1666.
12. Dubauskas G. Euro Atlantic Integration and Foreign Banks in Transitional Economies // Tiltai. 2003. № 4 (25). P. 13—22.
13. European health for all database (HFA-DB) at World Health Organization Regional Office for Europe. URL: http://www.euro.who.int/en/home (дата обращения: 12.01.2014).
14. Eurostat database. URL: http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/eurostat/home/ (дата обращения: 12.01.2014).
15. Federal State Statistics Service Russian Federation database. URL:http://www.gks.ru/ (дата обращения: 12.01.2014).
16. Fiedorow G. M., Kornirjewiec W. S., Zwieriew J. M. Uwarunkowania fizycznogeograficzne o społeczno-ekonomiczne rozwoju Obwodu Kaliningradzkiego Federacji Rosyjskiej // Uwarunkowania rozwoju rosyjskiej i polskiej części Euroregionu„Bałtyk”. Published series: Regiony Nadmorskie. 13 / ed. G. M. Fiedorow.Gdynia ; Pelplin, 2007. P. 63—151.
17. Frejka T. Overview Chapter 5: Determinants of family formation and childbearing during the societal transition in Central and Eastern Europe // Demographic Research. 2008. Vol. 17. P. 139—170.
18. Górecka S. Demographic changes in the Central and East Europe on the turn of the 20th and 21th century // Bulletin of Geography (socio-economic series). 2006.N 6. P. 67—76.
19. Grzelak-Kostulska E., Hołowiecki M., Szymańska D. Permanent migrations in the period of constitutional transformations // Polish Population Review. 1998.№ 13. P. 87—92.
20. Gubrynowicz A. O Estonii i Łotwie nieortodoksyjnych uwag kilka //Międzynarodowy Przegląd Polityczny. 2005. № 12. P. 123—138
21. Heiland F. Trends in East-West German Migration from 1989 to 2002 //Demographic Research. 2004. Vol. 11. P. 173—194.
22. Nacjonalizm. Konflikty narodowościowe w Europie Środkowej i Wschodniej / ed. S. Helanrski. Toruń, 2001.
23. Hellwig Z. Zastosowanie metody taksonomicznej do typologicznego podziału krajów ze względu na poziom ich rozwoju oraz zasoby i strukturę wykwalifikowanych kadr // Przegląd Statystyczny. 1968. R. 15, z. 4. P. 307—327.
24. Jankevics J. Depopulation in Latvia // Polish Population Review. 1998.№ 13. Р. 11—19.
25. Jankevics J. Depopulation in Latvia // Ruchliwość przestrzenna ludności w okresie przemian ustrojowych / ed. D. Szymańska. Toruń, 1998. Р. 9—16.
26. Jankevics J. Change in the population of Latria due to migration // Procesy i formy ruchliwości przestrzennej ludności w okresie przemian ustrojowych /ed. D. Szymańska. Toruń, 2000. Р. 21—23.
27. Jankevics J. Demographical situation in Latria (according to the population census of the year 2000) // Biuletyn Geograficzny. № 1. 2002. Р. 44—48.
28. Katus K. Post-transitional fertility development: new perspectives introduced by Central and East European nations // Population in Central and Eastern Europe: Challenges and Opportunities. Statistical Publishing Establishment /eds. I. E. Kotowska, J. Jóźwiak. Warsaw, 2003. Р. 117—138.
29. Kõre J. Political system transformations and changes in population behavior case of migration behavior Estonian population // Procesy i formy ruchliwości przestrzennej ludności w okresie przemian ustrojowych / ed. D. Szymańska. Toruń, 2000. Р. 9—11.
30. Kuptsch Ch. The Economic Crisis and Labour Migration Policy in European Countries // Comparative Population Studies — Zeitschrift für Bevölkerungswissenschaft. 2012. Vol. 37, № 1—2. P. 15—32.
31. Maamägi A. Eesti võimaik rahvaarv ja vanuskoosseis aastani 2050 // Population prognosis and age distribution in Estonia, Rahvastik. 2005—2006. Population, Statistikaamet. Tallinn, 2007. P. 68—96.
32. Macura M., MacDonald A. L. Fertility and fertility regulation in Eastern Europe: from the socialist to the post-socialist era // Population in Central and Eastern Europe: Challenges and Opportunities. Statistical Publishing Establishment /eds. I. E. Kotowska, J. Jóźwiak. Warsaw, 2003. P. 35—90.
33. Michalski T. The main demographic and health problems of the former Soviet part of Baltic Europe // Baltic Europe on the Eve of Third Millenium. Published series: Coastal Regions 3 / ed. J. Wendt. Gdańsk, 2001. P. 113—119.
34. Michalski T. Procesy demograficzne w Europie Bałtyckiej w połowie lat dziewięćdziesiątych // Europa Bałtycka. Rozwój koncepcji. Opracowanie dedykowane Profesorowi Jerzemu Zaleskiemu w pięćdziesięciolecie pracy naukowej.Published series: Regiony Nadmorskie 2 / ed. M. Pacuk. Gdańsk, 2001.P. 83—92.
35. Michalski T. Changes in the Demographic and Health Situation Among Post-Communist Members of the European Union. Pelplin, 2005.
36. Michalski T. Sytuacja zdrowotna w europejskich krajach postkomunistycznych w dobie transformacji. Gdańsk, 2010.
37. Michalski T. Przemiany w liczbie ludności i ruchu rzeczywistym w Europie Środkowej i Środkowo-Wschodniej w okresie transformacji. Pelplin, 2012.
38. Michalski T. Przemiany w umieralności w Europie Środkowej i Środkowo-Wschodniej w okresie transformacji. Pelplin, 2012.
39. Mìhal`skì T. Depopulâcìâ w êwropejskih posktkomunìsitičnih deržawah âk plata za transformacìjnì procesi // Teoretičnì ta medologìčnì problemy suspil`noї geografìї. Zbìrnik naukowih prac po poŝanu Zasluženogo profesora L`wìwskogo nacìol`nogo unìwersitetu ìmenì Ìwana Franka Olega Ŝablìâ / ed. O. Ŝablìj. L`wìw,2007. P. 255—264.
40. Molodikova I. N., Nozdrina N. N. Migratory flows to Russia and their effect on the territorial distribution of the population // Procesy i formy ruchliwości przestrzennej ludności w okresie przemian ustrojowych / ed. D. Szymańska. Toruń, 2000. P. 71—76.
41. Moon G. Health Trends in Eastern Europe: a Comparative Analysis //Health, Environment and Development / ed. A. Vaishar. Brno, 1994. P. 61—79.
42. Muzlova G. D. Vnišnââ torgovlâ stran central´no-vostočnoj Europy: regional ´nye tendencji 1990-h godov // Izvestiâ Rosijskoj akademii nauk. Seriâ gegrafičeskaâ.2002. № 2. P. 63—70.
43. Nikolai S. Geography of modern population processes in Russia: main features, tendencies, problems // Polish Population Review. 1998. № 13.P. 19—32.
44. Palmowski T., Michalski T., Wendt J. Demographic problems of the Kaliningrad Oblast. // Conferinţa Ştiinţifică Internatională «Politici Economice de Integrare Europeană» (23—24 septembrie 2005). Chişinău, 2005. P. 230—233.
45. Philipov D., Kohler H.-P. Tempo Effects in the Fertility Decline in Eastern Europe: Evidence from Bulgaria, the Czech Republic, Hungary, Poland and Russia// European Journal of Population. 2001. Vol. 17. P. 37—60.
46. Pojaková D. Štrukturálne a prestorowé zmieny priemyslu pod vplyvom socioekonomickiej transformácie // Ročnik 32. Folia Geographica 3. FHPH PU.Prešov, 1999. P. 116—122.
47. Prognoza ludności na lata 2008—2035 / Departament Badań Demograficznych GUS. Warszawa, 2009. URL: http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/L_prognoza_ludnosci_na_lata2008_2035.pdf (дата обращения: 05.01. 2014).
48. Organizacje pozarządowe w krajach rozwijających się i Europie Wschodniej. Instytut Krajów Rozwijających się Wydział / ed. E. Puchnarewicz.Warszawa, 2003.
49. Radics Z. The change of external economic contacts in Central Europe between 1989 and 2003 in the respect of studying the CEFTA // Regional development in the Romanian-Hungarian cross-border space — from national to European perspective
/ eds. I. Süli-Zakar, I. Horga. Debrecen, 2006. Р. 137—142.
50. Rauglaudre P. de. Russophones in Latvia: a geopolitical approach // Multicultural Regions and Cities. Region and Regionalism / eds. M. Koter, K. Heffner.1999. № 4. P. 56—62.
51. Rudeliūnienė I. Moters vaidmens ir šeimos demografinės radios transformacija XX—XXI a. // Tiltai. 2003. № 4 (25). Р. 49—56.
52. Runge J. Metody badań w geografii społeczno-ekonomicznej — elementy metodologii, wybrane narzędzia badawcze. Katowice, 2006.
53. Rychtaříková J. In Eastern Europe experiencing a second demographic transition?// Geographica. 1999. №34(1). Р. 19—44.
54. Shokolnikov V. M., Corina G. A., Leon D. A. et al. Causes of the Russian Mortality: Evidence and Interpretation // World Development. 1998. № 26.Р. 1995—2011.
55. Sobotka T. Overview Chapter 6: The diverse faces of the Second Demographic Transition in Europe // Demographic Research. 2008. Vol. 19. P. 171—224.
56. Staşac M., Michalski T., Palmowski T. Przemiany umieralności w Europie Środkowej // Biuletyn Geograficzny. 2002. № 1. P. 23—33.
57. Swiaczny F. Demographic change in Germany and reversal of spatial ageing patterns // Baltic Region. 2010. № 4 (6). P. 37—47.
58. Vallin J., Andreev E., Meslé F. et al. Geographical diversity of cause-ofdeath patterns and trends in Russia // Demographic Research. 2005. Vol. 12.P. 232—380.
59. Wojnicki J. Kształtowanie systemów wielopartyjnych Europy Środkowowschodniej 1989—2000. Pułtusk, 2005.
60. Yemelyanova L. L. International cross-border migration in South-East Baltic: factors, structure, consequences // Baltic Region. 2010. № 4(6). P. 55—64.